Raigad Fort Information In Marathi | किल्ले रायगड माहिती : ( Raigad Killa Chi Mahiti ) – संपूर्ण महाराष्ट्राचे आराध्य दैवत म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराज.
महाराजांनी रायरेश्वराच्या मंदिरात आपल्या साथीदारांसह स्वराज्याची शपथ घेतली आणि स्वराज्य विस्तार करण्यास सुरुवात केली. शिवकालीन खरं वैभव म्हणजे महाराजांनी उभारलेले गडकिल्ले. हे गडकिल्ले आजही सह्याद्रीच्या दरीखोऱ्यात अभेद्यपणे उभे आहेत.
मित्रांनो, आजच्या या लेखामध्ये आपण स्वराज्याची राजधानी म्हणून ज्या किल्ल्याला ओळखलं जातं त्या किल्ल्याबद्दल माहिती जाणून घेऊयात. अर्थातच तो किल्ला म्हणजे रायगड किल्ला.
प्राचीन बखरींमध्ये काही दस्तऐवज सापडतात ज्याद्वारे असे समजते की शिवाजी महाराजांनी राजधानी म्हणून रायरी या डोंगराची निवड का केली.
राजाने पाहिले की रायरी पर्वत हे सर्वोत्कृष्ट ठिकाण आहे, कारण ते सर्व बाजूंनी उंच आहे आणि संपूर्ण पर्वत अखंड खडकाचा बनलेला आहे. दौलताबाद किल्ला देखील चांगला आहे, परंतु रायरीपेक्षा त्याची उंची कमी आहे. रायरी किल्ला दौलताबादपेक्षा अधिक उंच आणि कणखर आहे, आणि म्हणून स्वराज्याच्या सिंहासनासाठी ही सर्वोत्तम जागा मानली गेली.
Raigad Fort Information In Marathi | किल्ले रायगड माहिती
रायरी किल्ला जावळीच्या राजा चंद्रराव मोरे यांनी बांधला होता. १६५६ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी रायरी किल्ला ताब्यात घेतला. महाराजांनी किल्ल्याचा जीर्णोद्धार आणि विस्तार करून त्याचे नाव ‘रायगड’ म्हणजेच राजांचा किल्ला असे ठेवले. नंतर रायगड हे स्वतंत्र मराठी राज्याचे आणि “हिंदवी स्वराज्याचे” पहिले राजधानी बनले.
समुद्रसपाटीपासून २७०० फूट उंचीवर असलेला हा किल्ला आता दख्खनचे पठार आणि कोस्टल महाराष्ट्र यांच्यातील महत्त्वाचा दुवा आहे. स्वतः महाराजांनी सर्वात सुरक्षित आणि योग्य स्थान म्हणून निवडलेला हा किल्ला मराठा साम्राज्याची ताकद दाखवून अभिमानाने उभा आहे. हा किल्ला मराठ्यांसाठी अतिशय अभिमानाचा आणि शौर्याची आठवण करून देणारा आहे.
युरोपियन इतिहासकारांनी रायगडाचे वर्णन
काही ब्रिटिश इतिहासकारांनी रायगडाला “पूर्वेकडील जिब्रालटर” असे संबोधले आहे.
रायगड किल्ल्याचा इतिहास
१६५६ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला ताब्यात घेतला. ६ जून १६७४ रोजी छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक रायगडावर संपन्न झाला. या सोहळ्यामुळे रायगडाला ऐतिहासिक महत्त्व प्राप्त झाले.रायगड ही मराठा साम्राज्याची आणि “हिंदवी स्वराज्याची” पहिली राजधानी बनली. येथेच महाराजांनी आपल्या राज्यकारभाराची आखणी केली.
३ एप्रिल १६८० रोजी छत्रपती शिवाजी महाराजांचे रायगडावर निधन झाले. हा मराठा साम्राज्यासाठी अत्यंत दु:खदायक क्षण होता. शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर त्यांच्या सुपुत्र संभाजी महाराजांनी रायगडावरून शासन केले.
रायगड किल्ला बांधकाम
रायगड किल्ला हे महाराष्ट्रातील एक ऐतिहासिक आणि भव्य किल्ला आहे. याचे बांधकाम आणि विस्तार छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात विशेष महत्त्वाचे ठरले. स्थापत्यशास्त्राच्या दृष्टीकोनातून किल्ल्याचा महत्त्वाचा पैलू म्हणजे जर कोणी पायथ्याशी असताना किल्ला पाहिला तर; तो एका मोठ्या पर्वतासारखा दिसतो आणि कोणतीही तटबंदी दिसत नाही. हे शत्रूंना दिशाभूल करण्यासाठी आणि गोंधळात टाकण्यासाठी खूप फायदेशी असे तंत्र ठरले.
रायगड किल्ल्याचा अभियंत (Raigad Maharashtra)
रायगड किल्ल्याच्या बांधकामात महत्त्वाची भूमिका बजावणारे अभियंते हिरोजी इंदुलकर होते. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या निर्देशानुसार, हिरोजी इंदुलकर यांनी किल्ल्याच्या संरचना, सुरक्षा व्यवस्था, आणि इतर बांधकामांची आखणी आणि देखरेख केली. त्यांच्या कार्यकुशलतेमुळे रायगड किल्ला एक अभेद्य आणि मजबूत किल्ला बनला.
हिरोजी इंदुलकर यांचा योगदान
- किल्ल्याची रचना: हिरोजी इंदुलकर यांनी रायगड किल्ल्याची रचना अत्यंत कुशलतेने केली. किल्ल्याच्या विविध भागांची आखणी त्यांनी केली.
- सुरक्षा व्यवस्थापन: किल्ल्याची सुरक्षा व्यवस्था मजबूत करण्यासाठी त्यांनी विशेष प्रकारचे दरवाजे, बुरुज आणि इतर संरचनांची बांधणी केली.
- पाणी व्यवस्थापन: किल्ल्यातील पाण्याच्या टाक्या आणि तलावांचे नियोजन करून पाणी व्यवस्थापनाची उत्तम सोय केली.
- राजवाडा आणि महल: हिरोजी इंदुलकर यांनी राजवाडा, महल, आणि इतर महत्त्वाच्या इमारतींची रचना आणि बांधकाम केले.
विशेष वैशिष्ट्ये
- महत्त्वाचे दरवाजे: किल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार ‘महादरवाजा’ म्हणून ओळखले जाते, ज्याची रचना अत्यंत मजबूत आहे.
- टाक्या आणि तलाव: किल्ल्यातील गंगासागर आणि हनुमंत तलाव पाणी व्यवस्थापनाच्या दृष्टीने महत्त्वाचे आहेत.
- मार्ग आणि रस्ते: किल्ल्याच्या आत व बाहेर जाण्यासाठी मजबूत मार्ग आणि रस्त्यांची आखणी त्यांनी केली.
हिरोजी इंदुलकर यांचे योगदान आणि त्यांची अभियंता कुशलता रायगड किल्ल्याच्या बांधकामात अत्यंत महत्त्वपूर्ण ठरली. त्यांच्या कार्यामुळे रायगड किल्ला एक अभेद्य आणि भव्य किल्ला बनला, जो आजही मराठा साम्राज्याच्या गौरवशाली इतिहासाची साक्ष देतो.
रायगड किल्याचे स्थान
रायगड किल्ला मुंबईपासून अंदाजे १४० किलोमीटर आणि पुण्यापासून सुमारे १०० किलोमीटर अंतरावर आहे. किल्ल्यापर्यंत पोहोचण्यासाठी महाड शहर हा प्रमुख मार्ग आहे, जो रायगडाच्या पायथ्याशी स्थित आहे.
रायगड किल्ल्याचे स्थान त्याच्या सामरिक, ऐतिहासिक आणि प्राकृतिक महत्त्वामुळे अत्यंत विशेष आहे. शिवाजी महाराजांनी या किल्ल्याची निवड स्वतःच्या राजधानीसाठी केल्यामुळे त्याचे महत्त्व अधिक वाढले आहे.
भौगोलिक स्थान
- संपूर्ण पत्ता: रायगड किल्ला, रायगड जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत.
- समुद्रसपाटीपासून उंची: सुमारे २७०० फूट (८२० मीटर).
- सह्याद्री पर्वतरांग: रायगड किल्ला सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेला आहे, ज्यामुळे तो प्राकृतिक रक्षण आणि सामरिक महत्त्व प्राप्त करतो.
रायगड किल्ल्यावर कसे जायचे
सार्वजनिक वाहतुकीने तुम्ही किल्ल्यावर पोहोचू शकता. तुम्ही मुंबई आणि पुणे येथून उपलब्ध असलेल्या एक्सप्रेस गाड्या आणि महाराष्ट्र राज्य परिवहन एसटी बसने महाडला पोहोचू शकता.
महाड बसस्थानकावरून एक एसटी बस उपलब्ध आहे जी थेट किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत जाते .अन्यथा निजामपूर गावात जाणारी कोणतीही एसटी तुम्ही पकडू शकता आणि पायथ्यापासून सुमारे 2 किमी अंतरावर असलेल्या पाचाड नाक्यावर उतरू शकता .
तसेच, महाड बसस्थानकापासून तुम्हाला 6 सीटर ऑटो आहे ज्याद्वारे तुम्ही थेट पाचाड गावापर्यंत जाऊ शकता. ज्यासाठी सुमारे 50 रुपये शुल्क आकारला जातो.
रायगड किल्यावरील काही महत्त्वाची ठिकाणे
रायगड किल्ल्यावर अनेक महत्त्वाची ठिकाणे आहेत जी ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, आणि वास्तुशिल्पीय दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्वाची आहेत. ही ठिकाणे रायगड किल्ल्याच्या श्रीमंती आणि शिवाजी महाराजांच्या कार्याची साक्ष देतात. खालीलप्रमाणे काही महत्त्वाची ठिकाणे:
1. शिवाजी महाराजांचा राजवाडा
शिवाजी महाराजांचा राजवाडा हा किल्ल्याचा मुख्य आकर्षण आहे. हा राजवाडा राजकीय आणि प्रशासनिक कार्यांसाठी वापरला जात असे.
2. रायगडचा महादरवाजा
महादरवाजा हा किल्ल्याचा प्रमुख प्रवेशद्वार आहे. हा दरवाजा अत्यंत मजबूत आणि अभेद्य आहे, ज्यामुळे शत्रूंच्या हल्ल्यांपासून किल्ल्याचे रक्षण होते.
3. होळीच्या टाक्या
होळीच्या टाक्या पाणी साठवण्यासाठी बांधलेल्या होत्या. या टाक्या पाण्याच्या कमी-अधिक पुरवठ्यासाठी महत्त्वाच्या होत्या.
4. गंगासागर तलाव
गंगासागर तलाव हा किल्ल्यावरील मुख्य पाण्याचा स्रोत होता. या तलावामुळे पाणी पुरवठ्याची समस्या सुटली होती.
5. जगदीश्वर मंदिर
शिवाजी महाराजांनी बांधलेले जगदीश्वर मंदिर हे धार्मिक महत्त्वाचे ठिकाण आहे. येथे शिवाजी महाराज नियमित पूजा करीत असत.
6. हिरकणी बुरुज
हिरकणी बुरुज हे किल्ल्याच्या दक्षिणेकडील टोकावर आहे. या बुरुजावरून परिसराचे सुंदर दृश्य दिसते. हिरकणी नावाच्या महिलेच्या धाडसाची कथा या बुरुजाशी जोडलेली आहे.
7. शिवसमाधी
शिवसमाधी हे ठिकाण शिवाजी महाराजांच्या समाधीचे आहे. ३ एप्रिल १६८० रोजी शिवाजी महाराजांचे निधन याच किल्ल्यावर झाले होते आणि त्यांच्या स्मरणार्थ येथे समाधी बांधली गेली.
8. भवानी टोक
भवानी टोक हा किल्ल्याचा एक महत्त्वाचा बुरुज आहे. येथे भवानी देवीचे मंदिर आहे आणि हा बुरुज किल्ल्याच्या सुरक्षा व्यवस्थेत महत्त्वाचा होता.
9. तख्तपोश
तख्तपोश हा शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकासाठी तयार केलेला सिंहासन आहे. हे ठिकाण शिवराज्याभिषेक सोहळ्याचे साक्षीदार आहे.
10. नागारखाना
नागारखाना हा किल्ल्याच्या प्रवेशद्वाराजवळ स्थित आहे. येथे लढाईच्या वेळी नगारे वाजवले जात असत.
रायगड किल्ल्यावर ही सर्व ठिकाणे ऐतिहासिकदृष्ट्या आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाची आहेत आणि ती शिवाजी महाराजांच्या कार्याची आणि मराठा साम्राज्याच्या गौरवशाली इतिहासाची साक्ष देतात.
किल्ल्याचा महादरवाजा
किल्ल्यावर असणारा “महा दरवाजा” (मोठा दरवाजा) हा अगदी बलाढ्य आहे जो पूर्वी सूर्यास्ताच्या वेळी बंद केला जायचा. हे एक ‘ गोमुखी’ प्रकारचे प्रवेशद्वार आहे जे दरवाजाच्या दोन्ही बाजूंना जय आणि विजय या दोन बुरुजांद्वारे संरक्षित आहे.
raigad fort in marathi, raigad killa chi mahiti : तर मित्रांनो आजच्या या लेखात आपण (raigad fort) रायगड किल्ल्याबद्दल जी काही माहिती पाहिली ती तुम्हाला कशी वाटली ते आम्हाला नक्की कमेंट (kille raigad) मध्ये कळवा.
