सावित्रीबाई फुले संपूर्ण माहिती | Savitribai Phule Information In Marathi : आजच्या ह्या पोस्ट मध्ये मी सावित्रीबाई फुले यांची संपूर्ण माहिती देणार आहे. लेख शेवट पर्यंत वाचा.
सावित्रीबाई फुले यांना भारतीय इतिहासात महत्त्वपूर्ण स्थान आहे कारण त्यांनी भारताच्या महिला शाळेत पहिल्या महिला शिक्षिका म्हणून काम केले आणि प्रचलित जातिव्यवस्थेविरुद्ध समर्पितपणे लढा दिला. तिच्या प्रयत्नांमुळे समाजाने दुर्लक्षित असलेल्या अनेक लोकांचे जीवन सुधारण्यास मदत झाली.
सावित्रीबाई फुले संपूर्ण माहिती | Savitribai Phule Information In Marathi
सावित्रीबाई फुले यांची थोडक्यात माहिती
Savitribai Phule Information In Marathi
| पूर्ण नाव | सावित्रीबाई जोतीराव फुले |
| टोपण नाव | ज्ञानज्योती ,क्रांतीज्योती |
| जन्म | ३ जानेवारी, इ.स. १८३१ नायगाव, सातारा, महाराष्ट्र |
| वडिल | खंडोजी नेवसे (पाटील) |
| आई | सत्यवती नेवसे |
| पती | जोतीराव फुले |
| अपत्य: | यशवंत फुले |
| संघटना | सत्यशोधक समाज |
| चळवळ | मुलींची पहिली शाळा चालू केली |
| धर्म | हिंदू |
| पुरस्कार | क्रांतीज्योती |
| प्रमुख स्मारक | जन्मभूमी न्यायगाव |
| मृत्यू | मार्च १०, इ.स. १८९७ पुणे, महाराष्ट्र |
सावित्रीबाई जोतीराव फुले यांची प्राथमिक माहिती
Savitribai Phule Information In Marathi
भारताच्या स्त्री शिक्षणाची गंगोत्री म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या भारतातील पहिल्या मुख्याध्यापिका सावित्रीबाई जोतीराव फुले यांच्याविषयी आज आपण जाणून घेणार आहोत. त्यांचा जन्म सातारा जिल्ह्यातील खंडाळा तालुक्यातील नायगाव येथे ३ जानेवारी, इ.स. १८३१ रोजी झाला. आईचं नाव लक्ष्मीबाई तर वडिलांचं नाव खंडोजी नेवसे पाटील होते. त्यांचे वडील गावाचे पाटील होते. स्त्री स्वातंत्र्य औषधालाही नसलेल्या समाजात व काळात सावित्रीबाईंचा जन्म झाला. सावित्रीबाई या ९ वर्षांच्या असताना इस १८४० मध्ये त्यांचा विवाह १३वर्षे वयाच्या महात्मा जोतिबा फुले यांच्याशी झाला.
लहानपणापासून ज्योतिबांना जातीयतेचे चटके बसले होते. अस्पृश्याचे हाल पाहून ज्योतिबांचे काळीज पिळवटून निघत असे. अशा अमानुष रुढी-परंपरा व कर्मकांडाविरुद्ध ज्योतिबांचे मन पेटून उठले. ज्योतिबांच्या मनातील पेटत्या ज्योतिला प्रज्वलीत करण्याचे कार्य सावित्रीनेच केले व ती खऱ्या अर्थाने सामाजिक क्रांतीची प्रखर ज्योत झाली. शिक्षणाच्या प्रसारासाठी अन्य सामाजिक क्षेत्रांतही काम करणे गरजेचे आहे, स्त्रियांचा आत्मविश्वास वाढवणे गरजेचे आहे हे सावित्रीबाईंनी ओळखले. त्यानंतर महाराष्ट्रातील स्त्रीशिक्षणाच्या आरंभिक टप्प्यात त्यांचे पती जोतिबा फुले यांच्यासह त्यांनी मोठी कामगिरी बजावली.
जुलै १८८७मध्ये ज्योतिराव फुले यांना पक्षाघाताचा आजार झाला. २८ नोव्हेंबर १८९० रोजी ज्योतिरावांचे त्या आजारात निधन झाले. अत्यंयात्रेच्यावेळी जो टिटवे धरतो त्याला वारसा हक्क मिळत असल्याने ज्योतिरावाचे पुतणे आडवे आले आणि ज्योतिरावांचा दत्तक पुत्र यशवंतरावांना विरोध करू लागले. त्यावेळेस सावित्रीबाई धैर्याने पुढे आल्या व स्वत: टिटवे धरले. अंत्ययात्रेच्या अग्रभागी चालल्या आणि स्वत:च्या हाताने ज्योतिरावांच्या पार्थिवाला अग्नी दिला. यशवंतराव हा विधवेचा मुलगा असल्याने त्याला कुणीही मुलगी द्यायला तयार नव्हते. तेव्हा कार्यकर्ता ज्ञानोबा कृष्णाजी ससाणे यांच्या राधा नावाच्या मुलीशी ४ फेब्रुवारी १८८९ रोजी विवाह यशवंतचा करून दिला. हाच महाराष्ट्रातील पहिला आंतरजातीय विवाह होय.
१८९७मध्ये पुण्यात प्लेगच्या साथीने थैमान घातला होता. हा जीवघेणा आजार अनेकांचे जीव घेत होता. त्यातून उद्भवणारे हाल ओळखून प्लेग पीडितांची सेवा करताना सावित्रीबाईंनाही प्लेग झाला. यातच १० मार्च १८९७ रोजी वयाच्या ६६व्या वर्षी त्यांची प्राणज्योत मालवली.
सावित्रीबाईंच्या सामजिक कार्याबद्दल कृतज्ञता म्हणून १९९५ पासुन ३ जानेवारी हा सावित्रीबाईचा जन्मदिन हा बालिकादिन म्हणून साजरा केला जातो. सावित्रीबाईंना ज्ञानज्योती, क्रांतिज्योती या टोपण नावाने देखील ओळखले जाते.
सावित्रीबाई फुले यांचे सामाजिक कार्य
- १ जानेवारी, इ.स. १८४८ रोजी पुण्यात बुधवार पेठेतील भिडेवाड्यात जोतीरावांनी मुलींची शाळा काढली. या शाळेत सावित्रीबाईंची शिक्षिका म्हणून नेमणूक करण्यात आली होती. यामुळे सावित्रीबाईंना पहिल्या भारतीय शिक्षिका म्हंटले जाते.
- इ.स. १८४८ ते १८५२पर्यंत त्यांनी एकूण १८ शाळा काढल्या.
- इ.स. १८५४ साली त्यांचा ‘काव्यफुले’ हा पहिला कवितासंग्रह प्रकाशित झाला.
- २८ जानेवारी १८६३ साली स्वतःच्या घरात बालहत्या प्रतिबंधक गृहाची स्थापना करून एक प्रसूतिगृहही सुरू केले. बालहत्या प्रतिबंधगृह जोतीरावांनी सुरु केले असले तरी त्याच्या देखरेखीची संपूर्ण जबाबदारी सावित्रीबाईंवर होती.
- १८७६–७७ च्या दुष्काळात त्यांनी खूप कष्ट केले.
- इ.स. १८९३ साली सासवड येथे झालेल्या ‘सत्यशोधक परिषदे’चे अध्यक्षपद सावित्रीबाईंनी भूषविले.
- इ.स. १८९६ सालातल्या दुष्काळात सावित्रीबाईंनी समाजाला सत्कार्याचा आदर्श घालून दिला. पोटासाठी शरीरविक्रय करणाऱ्या बाया-बापड्यांना दुष्टांच्या तावडीतून सोडवून त्यांनी त्यांना सत्यशोधक कुटुंबांत आश्रयास पाठविले. त्यांच्या कार्याला हातभार म्हणून पंडिता रमाबाई, गायकवाड सरकार अशा लोकांनी मदतीचा हात पुढे केला.
अनेक शाळांची निर्मिती – Savitribai Phule Information In Marathi
पती ज्योतिबा फुले यांच्या कोणत्याही आर्थिक मदतीशिवाय त्यांनी 1 जानेवारी 1848 ते 15 मार्च 1852 पर्यंत मुलींच्या शिक्षणासाठी 18 शाळा सुरू केल्या.1849 मध्ये त्यांनी मुस्लिम महिला आणि मुलांना शिकवण्याच्या उद्देशाने पुण्यात एक शाळा सुरू केली.
स्त्री शिक्षणाच्या ध्येयाने प्रेरित होऊन सावित्रीबाई पतीच्या निधनानंतरही या क्षेत्रात कार्यरत राहिल्या.
शिक्षणातील त्यांच्या योगदानाची दखल घेऊन ब्रिटिश सरकारने १६ नोव्हेंबर १८५२ रोजी सावित्रीबाई आणि ज्योतिबा यांचा गौरव केला.
कवयित्री सावित्रीबाई फुले – Savitribai Phule Information In Marathi
ज्योतीबाई फुले यांनी त्यांच्या संपूर्ण आयुष्यात सुमारे अठरा शाळा उघडल्या. यासोबतच त्यांनी गरोदर बलात्कार पीडितांसाठी बालहत्या प्रतिबंधक गृह नावाचे केंद्रही उघडले आणि मुलांना जन्म देण्यासाठी आणि वाचविण्यात मदत केली.
सावित्रीबाई फुले या लेखिका होत्या आणि त्या सर्वसामान्य कवयित्रीही होत्या. त्यांनी 1854 मध्ये “बावन काशी सुबोध रत्नाकर” आणि “काव्य फुले” प्रकाशित केले. आणि त्यांनी 1892 मध्ये “जा, शिक्षण मिळवा” नावाची एक कविता देखील लिहिली, जी लोकांना शिक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहित करत होती.
सावित्रीबाई फुले यांची प्रकाशित पुस्तके
- काव्यफुले (काव्यसंग्रह)
- सावित्रीबाईंची गाणी (१८९१)
- सुबोध रत्नाकर
- बावनकशी
सावित्रीबाई फुले यांचे काही काव्य
विद्या हे धन आहे रे श्रेष्ठ साऱ्या धनाहून
तिचा साठा ज्यापाशी, तो ज्ञानी मानिती जनसावित्रीबाई जोतीराव फुले
– सावित्रीबाई जोतीराव फुले
कोण कुठली। कळी फुलांची
जुनी विसर। नवीन पाही
रीत जगाची। उत्सृंखल ही
पाहुनिया मी । स्तिमित होई
– सावित्रीबाई जोतीराव फुले
रूप तियेचे करी विच्छिन्न
नकोसे केले तिजला त्याने
शोषून काढी मध तियेचा
चिपाड केले तिला तयाने
– सावित्रीबाई जोतीराव फुले
काळरात्र गेली। अज्ञान पळाले।।
सर्वा जागे केले। या सूर्याने ।।
शूद्र या क्षितीजी।
जोतिबा हा सूर्य ।।
तेजस्वी अपूर्व। उगवला।।
– सावित्रीबाई जोतीराव फुले
विधवा पुनर्विवाहासाठी संघर्ष
स्त्रीशिक्षणासह विधवांची दुर्दैवी परिस्थिती पाहून त्यांनी विधवा पुनर्विवाह सुरू केला आणि १८५४ मध्ये विधवांसाठी आश्रम बांधला. स्त्री-भ्रूणहत्या रोखण्यासाठी नवजात मुलांसाठी आश्रमही उघडला. आज देशातील स्त्री भ्रूणहत्येचे वाढते प्रमाण पाहता, त्यावेळी स्त्री भ्रूणहत्येच्या समस्येवर लक्ष केंद्रित करून ते थांबवण्यासाठी प्रयत्न करणे किती महत्त्वाचे होते, हे लक्षात येते. (Savitribai Phule Information In Marathi)
त्यांनी विधवांची स्थिती सुधारण्यासाठी आणि विधवांमधील सती प्रथा रोखण्यासाठी, पुनर्विवाहाला प्रोत्साहन देण्यासाठी बरेच प्रयत्न केले. सावित्रीबाई फुले यांनी काशीबाई नावाच्या गरोदर विधवेला पतीसह आत्महत्येपासून रोखलेच नाही तर तिला आपल्या घरी ठेवले आणि तिची काळजी घेतली आणि वेळेवर प्रसूती केली. नंतर त्यांनी तिचा मुलगा यशवंत याला दत्तक घेतले आणि त्याला चांगले शिक्षण दिले जे नंतर प्रसिद्ध डॉक्टर झाले.(Savitribai Phule Information In Marathi)
सावित्रीबाई फुले यांचे निधन
सावित्रीबाईंचे दत्तक पुत्र यशवंतराव डॉक्टर म्हणून लोकांची सेवा करू लागले. 1897 मध्ये बुबोनिक प्लेगच्या साथीने महाराष्ट्रातील नाल्लास्पोरा आणि आजूबाजूच्या परिसराला वाईटरित्या प्रभावित केले, तेव्हा धैर्यवान सावित्रीबाई आणि यशवंतरावांनी या रोगाची लागण झालेल्या रुग्णांवर उपचार करण्यासाठी पुण्याच्या बाहेर एक दवाखाना उघडला. (Savitribai Phule Information In Marathi)
तिचा मुलगा त्या रूग्णांवर उपचार करत असे त्या क्लिनिकमध्ये ती या साथीच्या पीडितांना घेऊन यायची. रुग्णांची सेवा करत असताना ती स्वतः या आजाराला बळी पडली. १० मार्च १८९७ रोजी सावित्रीबाईंचे निधन झाले.
सावित्रीबाईंनी समाजातील अनेक वर्षांच्या दुष्कृत्यांना आळा घालण्यासाठी केलेले अथक प्रयत्न आणि त्यांनी दिलेल्या चांगल्या सुधारणांचा समृद्ध वारसा पिढ्यांना प्रेरणा देतो. 1983 मध्ये पुणे महानगरपालिकेने त्यांच्या सन्मानार्थ स्मारक बांधले. (Savitribai Phule Information In Marathi)
10 मार्च 1998 रोजी इंडिया पोस्टने त्यांच्या सन्मानार्थ टपाल तिकीट जारी केले. 2015 मध्ये पुणे विद्यापीठाचे नाव बदलून सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ असे करण्यात आले.
सावित्रीबाई फुले पुरस्कार महाराष्ट्रातील महिला समाजसुधारकांना दिला जातो.
