What Is Artificial Intelligence | आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) म्हणजे काय?
कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) हा तंत्रज्ञानाचा एक संच आहे जो संगणकांना बोलली आणि लिखित भाषा पाहणे, समजणे आणि भाषांतरित करणे, डेटाचे विश्लेषण करणे, शिफारशी करणे आणि बरेच काही यासह विविध प्रगत कार्ये करण्यास सक्षम करते.
AI आधुनिक संगणनातील नावीन्यपूर्णतेचा कणा आहे, व्यक्ती आणि व्यवसायांसाठी मूल्य अनलॉक करते. उदाहरणार्थ, ऑप्टिकल कॅरेक्टर रेकग्निशन (OCR) प्रतिमा आणि दस्तऐवजांमधून मजकूर आणि डेटा काढण्यासाठी AI चा वापर करते, असंरचित सामग्रीला व्यवसाय-तयार संरचित डेटामध्ये बदलते आणि मौल्यवान अंतर्दृष्टी अनलॉक करते.
कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) परिभाषित
कृत्रिम बुद्धिमत्ता हे संगणक आणि मशीन तयार करण्याशी संबंधित विज्ञानाचे क्षेत्र आहे जे तर्क करू शकतात, शिकू शकतात आणि अशा प्रकारे कार्य करू शकतात ज्यासाठी सामान्यत: मानवी बुद्धिमत्तेची आवश्यकता असेल किंवा ज्या डेटाचा समावेश आहे ज्याचे प्रमाण मानव विश्लेषण करू शकतात त्यापेक्षा जास्त आहे.
AI हे एक विस्तृत क्षेत्र आहे ज्यामध्ये संगणक विज्ञान, डेटा विश्लेषण आणि सांख्यिकी, हार्डवेअर आणि सॉफ्टवेअर अभियांत्रिकी, भाषाशास्त्र, न्यूरोसायन्स आणि अगदी तत्त्वज्ञान आणि मानसशास्त्र यासह अनेक भिन्न विषयांचा समावेश आहे.
व्यावसायिक वापरासाठी ऑपरेशनल स्तरावर, AI हा तंत्रज्ञानाचा एक संच आहे जो प्रामुख्याने मशीन लर्निंग आणि डीप लर्निंगवर आधारित आहे, डेटा विश्लेषण, अंदाज आणि अंदाज, ऑब्जेक्ट वर्गीकरण, नैसर्गिक भाषा प्रक्रिया, शिफारसी, बुद्धिमान डेटा पुनर्प्राप्ती आणि बरेच काही यासाठी वापरला जातो.
कृत्रिम बुद्धिमत्तेचे (AI) प्रकार
कृत्रिम बुद्धिमत्ता अनेक प्रकारे आयोजित केली जाऊ शकते, विकासाच्या टप्प्यांवर किंवा केल्या जात असलेल्या कृतींवर अवलंबून.
उदाहरणार्थ, AI विकासाचे चार टप्पे सामान्यतः ओळखले जातात.
- प्रतिक्रियाशील मशीन (Reactive machines): मर्यादित एआय जी केवळ पूर्व-प्रोग्राम केलेल्या नियमांवर आधारित विविध प्रकारच्या उत्तेजनांवर प्रतिक्रिया देते. मेमरी वापरत नाही आणि त्यामुळे नवीन डेटासह शिकू शकत नाही. 1997 मध्ये बुद्धिबळ चॅम्पियन गॅरी कास्पारोव्हला पराभूत करणारे IBM चे डीप ब्लू हे रिऍक्टिव्ह मशीनचे उदाहरण होते.
- मर्यादित मेमरी (Limited memory): बहुतेक आधुनिक AI मर्यादित मेमरी मानली जाते. हे नवीन डेटासह, विशेषत: कृत्रिम न्यूरल नेटवर्क किंवा इतर प्रशिक्षण मॉडेलद्वारे प्रशिक्षित करून कालांतराने मेमरी सुधारण्यासाठी वापरू शकते. डीप लर्निंग, मशीन लर्निंगचा एक उपसंच, मर्यादित मेमरी कृत्रिम बुद्धिमत्ता मानली जाते.
- मनाचा सिद्धांत (Theory of mind): मनाचा सिद्धांत एआय सध्या अस्तित्वात नाही, परंतु त्याच्या शक्यतांवर संशोधन चालू आहे. हे AI चे वर्णन करते जे मानवी मनाचे अनुकरण करू शकते आणि माणसाच्या बरोबरीने निर्णय घेण्याची क्षमता आहे, ज्यात भावना ओळखणे आणि लक्षात ठेवणे आणि सामाजिक परिस्थितींमध्ये मानवाप्रमाणे प्रतिक्रिया देणे समाविष्ट आहे.
- स्वत:ची जाणीव (Self aware): मनाच्या एआयच्या सिद्धांतापेक्षा एक पायरी, स्वयं-जागरूक एआय एका पौराणिक यंत्राचे वर्णन करते ज्याला स्वतःच्या अस्तित्वाची जाणीव आहे आणि मानवी बौद्धिक आणि भावनिक क्षमता आहे. मनाच्या एआयच्या सिद्धांताप्रमाणे, स्वयं-जागरूक एआय सध्या अस्तित्वात नाही.
कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या प्रकारांचे विस्तृतपणे वर्गीकरण करण्याचा अधिक उपयुक्त मार्ग म्हणजे मशीन काय करू शकते. आम्ही सध्या ज्याला आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स म्हणतो त्या सर्वांना आर्टिफिशियल “नॅरो” इंटेलिजन्स मानले जाते, कारण ते त्याच्या प्रोग्रामिंग आणि ट्रेनिंगच्या आधारे फक्त अरुंद कृती करू शकते. उदाहरणार्थ, ऑब्जेक्ट वर्गीकरणासाठी वापरला जाणारा एआय अल्गोरिदम नैसर्गिक भाषा प्रक्रिया करण्यास सक्षम होणार नाही. Google शोध हे प्रेडिक्टिव अॅनालिटिक्स किंवा व्हर्च्युअल असिस्टंट्सप्रमाणे अरुंद AI चा एक प्रकार आहे.
कृत्रिम सामान्य बुद्धिमत्ता (AGI) ही मशीनसाठी माणसाप्रमाणेच “समजण्याची, विचार करण्याची आणि कार्य करण्याची” क्षमता असेल. AGI सध्या अस्तित्वात नाही. पुढील स्तर कृत्रिम सुपरइंटिलिजन्स (एएसआय) असेल, ज्यामध्ये मशीन मनुष्यापेक्षा सर्व प्रकारे कार्य करण्यास सक्षम असेल.
AI चे फायदे
- ऑटोमेशन : एआय वर्कफ्लो आणि प्रक्रिया स्वयंचलित करू शकते किंवा मानवी संघाकडून स्वतंत्र आणि स्वायत्तपणे कार्य करू शकते. उदाहरणार्थ, नेटवर्क रहदारीचे सतत निरीक्षण आणि विश्लेषण करून AI सायबरसुरक्षेच्या पैलूंना स्वयंचलित करण्यात मदत करू शकते. त्याचप्रमाणे, स्मार्ट फॅक्टरीमध्ये डझनभर विविध प्रकारचे AI वापरात असू शकतात, जसे की फॅक्टरी फ्लोअरवर नेव्हिगेट करण्यासाठी कॉम्प्युटर व्हिजन वापरणे किंवा दोषांसाठी उत्पादनांची तपासणी करणे, डिजिटल जुळे तयार करणे किंवा कार्यक्षमता आणि आउटपुट मोजण्यासाठी रिअल-टाइम विश्लेषणे वापरणे.
- मानवी त्रुटी कमी करेल : AI डेटा प्रोसेसिंग, विश्लेषण, उत्पादनातील असेंब्ली आणि इतर कामांमध्ये मॅन्युअल त्रुटी दूर करू शकते आणि ऑटोमेशन आणि अल्गोरिदमद्वारे प्रत्येक वेळी समान प्रक्रियांचे अनुसरण करतात.
- पुनरावृत्ती होणारी कामे काढून टाकेल : AI चा वापर पुनरावृत्ती होणारी कार्ये करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, उच्च प्रभावाच्या समस्यांवर काम करण्यासाठी मानवी भांडवल मुक्त करतो. कागदपत्रांची पडताळणी करणे, फोन कॉल्स लिप्यंतरण करणे किंवा “तुम्ही किती वाजता बंद करता?” यासारख्या साध्या ग्राहकांच्या प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी AI चा वापर स्वयंचलित प्रक्रियांसाठी केला जाऊ शकतो. माणसाच्या जागी “निस्तेज, घाणेरडी किंवा धोकादायक” कामे करण्यासाठी रोबोटचा वापर केला जातो.
- जलद आणि अचूक : एआय मानवापेक्षा अधिक माहितीवर अधिक जलद प्रक्रिया करू शकते, नमुने शोधू शकते आणि डेटामधील नातेसंबंध शोधू शकते जे मनुष्य गमावू शकतो.
- अनंत उपलब्धता : एआय हे दिवसाच्या वेळेनुसार, विश्रांतीची गरज किंवा इतर मानवी भारांवर मर्यादित नाही. क्लाउडमध्ये चालत असताना, AI आणि मशीन लर्निंग “नेहमी चालू” असू शकते, त्याच्या नियुक्त केलेल्या कार्यांवर सतत काम करत आहे.
- वेगवान संशोधन आणि विकास : मोठ्या प्रमाणातील डेटाचे त्वरीत विश्लेषण करण्याची क्षमता संशोधन आणि विकासामध्ये वेगवान प्रगती होऊ शकते. उदाहरणार्थ, एआयचा वापर संभाव्य नवीन फार्मास्युटिकल उपचारांच्या भविष्यसूचक मॉडेलिंगमध्ये किंवा मानवी जीनोमचे प्रमाण निश्चित करण्यासाठी केला गेला आहे.
